De digitale transformatie binnen gemeenten is in volle gang. Burgers verwachten digitale dienstverlening die net zo snel en toegankelijk is als in de private sector. Tegelijkertijd verwerken gemeenten gevoelige persoonsgegevens, beheren zij kritieke infrastructuur en dragen ze verantwoordelijkheid voor informatiebeveiliging, privacy en naleving van wet- en regelgeving.

De cloud speelt hierin een belangrijke rol. Maar niet elke cloudoplossing is geschikt voor de publieke taak van gemeenten. Grip houden op je data is essentieel. En dat betekent niet alleen weten waar je informatie staat opgeslagen, maar ook onder welke wetgeving ze valt, wie er toegang toe heeft en hoe je risico’s op verlies, misbruik of afhankelijkheid beperkt.

Dit artikel geeft je vijf tips om een cloudstrategie op te stellen die niet alleen technisch stevig is, maar ook bestuurlijk verdedigbaar en juridisch houdbaar.

1. Weet het verschil tussen datalocatie en datatoegang

Als je data fysiek in Nederland of Europa staat, zit je veilig. Het is een veelgehoorde aanname, maar in de praktijk zegt de locatie weinig over de juridische zeggenschap over die data.

Bij het gebruik van cloudproviders die niet onder Europese wetgeving vallen, zoals de Amerikaanse CLOUD-Act, bestaat het risico dat buitenlandse autoriteiten toegang kunnen eisen tot jouw gemeentelijke data. Zelfs als die data in een Nederlands datacenter staat opgeslagen.

In het rapport Too late to act? van Clingendael wordt gewaarschuwd voor de juridische afhankelijkheid van niet-Europese cloudproviders. Overheden verliezen daarmee grip op waar hun data staat en onder welke jurisdictie die valt – een risico dat steeds zwaarder gaat wegen met de huidige geopolitieke spanningen.

Wat betekent dit voor gemeenten?

Als verwerkingsverantwoordelijke ben je juridisch aansprakelijk voor hoe data wordt opgeslagen en verwerkt. Je kunt die verantwoordelijkheid niet uitbesteden aan een leverancier.

Kies daarom voor een cloudpartner die aantoonbaar geen juridische entiteit is van een land met extraterritoriale claims (zoals de VS of China), en zorg dat dit ook contractueel is vastgelegd in een DPA en bijbehorende verwerkersovereenkomst.

2. Stel datasoevereiniteit centraal in je aanbestedingsstrategie

De meeste aanbestedingen hanteren technische en financiële criteria als uitgangspunten, maar laten datasoevereiniteit onderbelicht of een abstract begrip. Terwijl juist soevereiniteit een strategisch toetsingscriterium zou moeten zijn.

Hoe dan wel?

Leg in je programma van eisen vast:

• dat data binnen Nederland of de EU moet worden opgeslagen en verwerkt;
• dat de leverancier uitsluitend opereert onder Nederlandse en/of EU-wetgeving;
• dat alle beheertaken (beheer, support, logging) binnen EU-jurisdictie plaatsvinden;
• dat dataportabiliteit gegarandeerd is, inclusief exitstrategie zonder vendor lock-in.

Formuleer datasoevereiniteit als harde knock-out eis en onderbouw deze juridisch. Betrek hiervoor vroegtijdig je inkoopjurist, FG en CISO in het proces.

3. Evalueer cloudpartners op hun transparantie, niet op merknaam

De publieke sector is lang gewend geweest om te vertrouwen op de grote, gevestigde leveranciers. Maar in het domein van cloud en data is zichtbaarheid en controle belangrijker dan schaal.

Waar moet je op letten?

• Kun je inzien waar je data staat en wie er toegang heeft (inclusief logging)?
• Is de architectuur open of proprietary?
• Is er een duidelijke dataportabiliteitsregeling?
• Worden beheertaken uitgevoerd door gecontracteerde specialisten of anonieme entiteiten?

Een cloudpartner die deze vragen ontwijkt of wegwuift met ‘onze security is best-in-class’, begrijpt de publieke context onvoldoende. Beoordeel cloudleveranciers daarom niet op branding of marktaandeel, maar op hun vermogen om openheid te bieden, samen te werken en de publieke waarden va transparantie, autonomie en verantwoording te respecteren.

4. Zorg dat je cloudstrategie aansluit op wetgeving zoals NIS2 en de BIO

De NIS2 mag dan zijn uitgesteld, maar op korte termijn zijn gemeenten waarschijnlijk verplicht om te voldoen aan de NIS2-richtlijn, waarmee de Europese Unie kritieke en belangrijke entiteiten verplicht tot strengere informatiebeveiliging, incidentmelding en risicomanagement.

In combinatie met bestaande kaders zoals de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) betekent dit dat gemeenten hun cloudstrategie structureel moeten herijken:

• Is de keten van cloudleveranciers aantoonbaar veilig ingericht?
• Wordt 24/7 monitoring, logging en incidentrespons geborgd?
• Zijn bevoegdheden en toegang tot data volledig controleerbaar?

Veel generieke cloudoplossingen bieden onvoldoende garanties op deze punten, en zijn bovendien juridisch moeilijk te auditen. Laat je cloudarchitectuur toetsen aan NIS2/BIO-vereisten, inclusief logging, escalatieprocedures, ketenverantwoordelijkheid en compliance.

5. Werk samen met partners die publieke waarden begrijpen

Digitale autonomie is geen IT-project, maar een strategische keuze. De juiste cloudpartner begrijpt dat en is in staat om technische oplossingen te bieden die aansluiten op publieke doelen, zoals betrouwbaarheid, toegankelijkheid, transparantie en controle. Kies je voor een partner die deze waarden deelt, dan kun je samen werken aan oplossingen waarin veiligheid, innovatie en bestuurlijke legitimiteit samengaan.

Waar kun je zo’n partner aan herkennen?

• De partner is transparant over datastromen, eigenaarschap en toegang.
• De partner is bereid mee te denken over governance, beleid en beleidstoetsing.
• De partner biedt maatwerk in plaats van een one-size-fits-all oplossing.
• De partner werkt bij voorkeur vanuit Nederlandse of Europese infrastructuur en partnerships.

Beoordeel leveranciers op hun vermogen om met publieke ambities mee te bewegen. Dus niet alleen op technologische specificaties, maar ook op hun visie op verantwoordelijkheid, duurzaamheid en controle.

Tot slot: wie regie wil, moet beginnen met bewust kiezen

Het is gedaan met de luxe van vrijblijvend cloudgebruik. Als het gaat om digitale verantwoordelijkheid, staan gemeenten steeds meer in de schijnwerpers. Burgers verwachten transparantie, toezichthouders eisen naleving. En de technologie ontwikkelt zich sneller dan ooit.

Grip op data is geen IT-vraagstuk, maar een bestuurlijke opdracht. Het gaat om weten waar je informatie zich bevindt, begrijpen wie erbij kan, en kunnen uitleggen waarom je bepaalde keuzes maakt. Een soevereine cloudstrategie biedt daarvoor de basis. Het is een randvoorwaarde om veiligheid, autonomie en verantwoording ook in het digitale domein overeind te houden.

Meer weten?

In ons whitepaper laten we zien hoe een soevereine cloud organisaties in staat stelt om databeveiliging effectief te organiseren en aan complexe wetgeving te voldoen.

Download het whitepaper en ontdek hoe jouw gemeente digitale autonomie vorm kan geven.