De Nederlandse gezondheidszorg bevindt zich op een kantelpunt. Personeelstekorten, stijgende zorgvraag en druk op budgetten maken efficiëntie en innovatie urgenter dan ooit. Tegelijkertijd worden zorgprocessen in een rap tempo gedigitaliseerd; van elektronische patiëntendossiers tot AI-gestuurde triage en datagedreven onderzoek.

Maar innovatie die leunt op technologie vraagt om één onmisbare voorwaarde: digitale autonomie. Want zonder regie over data, systemen en technologie, blijft innovatie in de zorg vaak steken op intenties alleen. En dat is een luxe die we ons in 2025 niet meer kunnen permitteren.

Wat is digitale autonomie?

Digitale autonomie betekent dat een organisatie zelf kan bepalen waar data staat, wie er toegang heeft tot die data, en hoe technologie wordt toegepast. Het gaat niet alleen om controle over de IT-afdeling, maar over de hele digitale keten.

In de praktijk betekent dit dat een ziekenhuis of zorginstelling beslissingen kan nemen zonder afhankelijk te zijn van leveranciers of wetgeving buiten de Nederlandse en Europese kaders. Naast technische keuzes vraagt dit ook om strategische vragen. Kun je als organisatie zelfstandig beslissingen nemen? Of ben je nog afhankelijk van buitenlandse wetgeving of leveranciers die hun eigen prioriteiten stellen?

Waarom innovatie zonder autonomie moeilijk is

Innovatie vraagt om flexibiliteit, maar ook om veiligheid. Nieuwe toepassingen, zoals AI voor diagnosestelling of het verminderen van administratieve last, hebben vaak toegang nodig tot gevoelige patiëntgegevens. Wanneer je als zorginstelling geen digitale autonomie hebt, ontstaat er een conflict tussen de technologische mogelijkheden en de voorwaarden om die technologie veilig toe te kunnen passen.

Risico’s voor compliance

De Autoriteit Persoonsgegevens meldde dat de zorgsector in 2024 met 6.873 meldingen opnieuw koploper was in datalekken. Vaak gaat het om menselijke fouten, maar ook om risico’s in de bestaande systemen en een versnippering van de onderliggende technologische infrastructuur. Incidenten zoals het recente datalek bij het bevolkingsonderzoek laten daarnaast zien hoe kwetsbaar vertrouwen is.

Belemmering van adoptie

Wanneer de systemen binnen organisaties afhankelijk zijn van externe partijen, of de date verspreid staat over verschillende platformen, wordt de integratie van nieuwe technologie vertraagd en erg complex. Als leveranciersketens niet naadloos samenwerken en dus geen interoperabiliteit kennen, zien we vaak dat dit een grote belemmering is voor innovatie.

Kwetsbaarheid bij externe invloeden

Zorgorganisaties die werken met leveranciers onder buitenlandse wetgeving, zoals de Amerikaanse CLOUD-Act, lopen het risico dat hun data toegankelijk is voor niet-Europese autoriteiten. Dit maakt je minder wendbaar en vergroot de onzekerheid rondom datagebruik.

Urgentie door wetgeving

Ook nieuwe wet- en regelgeving vragen om meer digitale autonomie. Met de komst van NIS2 worden organisaties, waaronder zorginstellingen, verplicht om strenger te rapporteren, incidenten sneller te melden en de digitale weerbaarheid te vergroten. Het gebrek aan autonomie over je eigen IT-infrastructuur en dataopslag maakt het naleven van deze verplichtingen duur en risicovol.

Bovenstaande afhankelijkheden zijn de reden dat innovatieprojecten in de gezondheidszorg vertraagd, of zelfs stopgezet worden. Autonomie zorgt ervoor dat je als zorgorganisatie wendbaar kunt blijven. Beslissingen worden intern genomen, de regie over data blijft in eigen handen en nieuwe processen kunnen veilig en snel worden geïmplementeerd.

Soevereine cloud als basis

Een soevereine cloud, waarbij data fysiek binnen Nederland of de EU wordt opgeslagen en beheerd door partijen die niet onder buitenlandse wetgeving vallen, is een sterk middel om digitale autonomie te realiseren en waarborgen. Het garandeert datasoevereiniteit, minimaliseert risico’s (zowel juridisch als voor veiligheid), en geeft zorginstellingen de controle over hoe data wordt gebruikt, gedeeld en beveiligd.

Deze basis maakt het ook mogelijk om AI-toepassingen te kunnen draaien op een eigen infrastructuur en data uit verschillende bronnen te combineren voor onderzoek – zonder in te leveren op privacy of compliance.

Digitale autonomie als springplank naar innovatie

Zorgorganisaties die hun digitale autonomie op orde hebben, kunnen:

• Sneller innoveren en pilots opschalen naar de praktijk
• Veilig samenwerken met partners in zorgnetwerken en onderzoek
• Vertrouwen waarborgen voor patiënten en medewerkers over de omgang met data

Het verschil is merkbaar: met autonomie maak je innovatie structureel, schaalbaar en strategisch, in plaats van incidenteel en afhankelijk.

Waar staat jouw organisatie?

Digitale autonomie lijkt misschien een langetermijnambitie, maar het is een voorwaarde om nú vooruit te gaan. Wil je weten hoe jouw organisatie ervoor staat? Met onze Checklist Digitale Autonomie ontdek je in vijf minuten waar de kansen en risico’s liggen. En in ons whitepaper De toekomst van zorg-IT lees je hoe autonomie ingezet kan worden om de innovatiekracht te vergroten.

Conclusie

Digitale autonomie is niet alleen een IT-vraagstuk, maar ook een strategische voorwaarde voor de toekomstbestendigheid van de gezondheidszorg. Zonder regie over data en systemen wordt innovatie afhankelijk van leveranciers en wetgevers, in plaats van gedreven door de behoeften van patiënten en zorgprofessionals.

De komende jaren zullen nieuwe wet- en regelgeving, de druk op dataveiligheid en privacy en de opmars van AI de kloof vergroten tussen organisaties die hun digitale autonomie wel en niet op orde hebben. Bestuurders die nu geen keuze maken, zetten hun zorginstelling op een achterstand – technologisch, strategisch en juridisch.

De vraag is dus niet óf je digitale autonomie moet realiseren, maar hoe snel.